Աղքատության կրճատման բանալին տնտեսական ազատությունն է, այլ ոչ թե պետական ծրագրերը

Աղքատությունն այն մարտահրավերներից մեկն է, որին այսօր բախվում է աշխարհը: Ուստի աղքատության դեմ պայքարում առաջընթաց գրանցելը ամենաարդիական գլոբալ նպատակներից է: Ամենավաղ հասարակություններից սկսած մարդիկ փնտրում են այն հարցի պատասխանը, թե ինչպես լավագույնս հաղթահարել աղքատությունը։ Բայց պատասխանն ակնհայտ է, եթե պարզապես նայենք պատմությանը։

Վերածննդից մինչև արդյունաբերական հեղափոխություն, դրանից մինչև ներկա ժամանակներ, աղքատությունն առավել արմատականորեն և արագորեն կրճատվեց, երբ մարդիկ կարողացան ազատորեն աշխատել իրենց նախընտրած տեղերում և ոլորտներում, ստանալ իրենց աշխատանքի արդյունքները, ձեռք բերել ու պահպանել մասնավոր սեփականություն և ապավինել կայուն իրավական համակարգին՝ իրենց անձնական և տնտեսական ազատությունները պաշտպանելու համար:

Վերջին տասնամյակների ընթացքում համեմատաբար ազատ ձեռներեցության և համաշխարհային առևտրի դարաշրջանը հանգեցրին աղքատության աննախադեպ կրճատմանը: Սա կարող է անակնկալ լինել շատերի համար, ովքեր լսել են տարածված այն պնդումը, որ «հարուստներն ավելի են հարստանում, աղքատներն ավելի աղքատանում»:

Համաշխարհային բանկի գնահատականների համաձայն՝ ծայրահեղ աղքատների (ծայրահեղ աղքատ են համարվում օրական 1․90 դոլարից (2019թ․ համարժեքը՝ 2.16 դոլար) ցածր գումարով ապրողները) տեսակարար կշիռը կայուն կերպով նվազել է՝ 1990թ․ 36%-ից կամ 1,85 մլրդ մարդուց 2015 թվականին հասնելով 736 միլիոն մարդու կամ 10%-ի։ Իսկ 2018 թվականին ծայրահեղ աղքատության մեջ գտնվող մարդկանց թիվը մոտ 650 մլն է կամ աշխարհի բնակչության 8,6%-ը, որը պատմության մեջ գրանցված ամենացածր մակարդակն է (գծապատկեր 1): Ընդհանուր առմամբ, ընդամենը քառորդ դարում մոտ 1,1 միլիարդ մարդ դուրս է եկել ծայրահեղ աղքատությունից:

Գծապատկեր 1

Ինչպես երևում է Գծապատկեր 1-ից, քանի որ համաշխարհային տնտեսությունը գնացել է տնտեսական ազատության ընդլայնման, այն կրկնակի մեծացել է: Այս առաջընթացը հարյուր միլիոնավոր մարդկանց դուրս է հանել աղքատությունից, իսկ աղքատության համաշխարհային մակարդակը կրճատվել է երկու երրորդով:

Նման միտում կարել է նկատել նաև մեր երկրի դեպքում։ Տնտեսական ազատության ավելացմանը զուգահեռ կրճատվել է ծայրահեղ աղքատության մակարդակը։ Այն զգալի կրճատվել է 2001-2008թթ․ (գծապատկեր 2)։

Գծապատկեր 2

Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս ուժեղ փոխկապակցվածություն առաջարկվող ավելի մեծ տնտեսական ու անձնական ազատության և ցանկալի ցուցանիշների միջև, ինչպիսիք են մեկ շնչի հաշվով ավելի բարձր եկամուտը և տնտեսական աճը, աղքատության ավելի ցածր մակարդակը, կյանքի ավելի մեծ տևողությունը, մանկական մահացության ավելի ցածր ցուցանիշը, սեռերի միջև ավելի մեծ հավասարությունը և ընդհանուր առմամբ երջանկության ավելի բարձր մակարդակը:

Այսօր աշխարհի ծայրահեղ աղքատներից շատերն ապրում են այն երկրներում, որոնք անցյալում ունեցել են շատ ցածր տնտեսական աճ: Ներկայումս ծայրահեղ աղքատության մեջ գտնվողների 80 տոկոսը կենտրոնացած է Ենթասահարական Աֆրիկայում (Սահարայից դեպի հարավ գտնվող հատվածը) և Հարավային Ասիայում, հիմնականում պատերազմող, կոռուպցիայով և տնտեսական ազատության բացակայությամբ բնորոշվող երկրներում:

Աղքատության կրճատման հիմնական շարժիչ ուժը կայուն տնտեսական աճն է, որն ուղեկցվում է տնտեսական ազատության ընդլայնմամբ: Զարմանալի չէ, որ աշխարհի գրեթե յուրաքանչյուր երկրում տնտեսական քաղաքականության կարևորագույն նպատակներից մեկը տնտեսական աճի տեմպի բարձրացումն է:

Ավելին, ինչպես հաստատում են նաև ակադեմիական շատ հետազոտություններ, կայուն տնտեսական աճ արձանագրվում է, երբ կառավարությունները իրականացնում են այնպիսի քաղաքականություններ, որոնք ուժեղացնում են տնտեսական ազատությունը և անհատներին տալիս են ավելի մեծ ընտրության հնարավորություն ու ավելի շատ իրավունքներ: Տնտեսական ազատության առաջխաղացումը կայուն տնտեսական աճի և իրական առաջընթացի համար պարտադիր պայման է, անկախ նրանից, թե ինչպիսին կարող է լինել երկրի ներկայիս զարգացման մակարդակը:

Գծապատկեր 3

Ինչպես ցույց է տալիս գծապատկեր 3-ը, տնտեսական ազատության ընդլայնման և մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի աճի մակարդակների միջև առկա է ամուր կապ: Թե՛ երկարաժամկետ (25 տարի), թե՛ կարճաժամկետ (5 տարի) հատվածում տնտեսական ազատությունն առաջ մղող փոփոխությունների և տնտեսական աճի տեմպերի միջև կապը կայուն դրական է: Տնտեսական ազատության բարելավումը կարևոր բաղադրիչ է տնտեսական աճի բարձր տեմպերի հասնելու համար, ինչն էլ իր հերթին բավականաչափ կարևոր է աղքատության կրճատման համար:

Երկրները, որոնք գնում են տնտեսական ազատության ընդլայնմանը, հակված են հասնելու մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի աճի ավելի բարձր տեմպերի: Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի աճի տեմպերն այն երկրներում, որոնք ունեն տնտեսական ազատության ավելի բարձր մակարդակ, միջին հաշվով առնվազն 50 տոկոսով ավելի բարձր են, քան այն երկրներում, որտեղ տնտեսական ազատությունը լճացել կամ սահմանափակվել է: Լավագույն օրինակը Հյուսիսային և Հարավային Կորեաներն են։ Նրանք ունեին նույն մշակույթը և մոտավորապես զարգացման նույն մակարդակը, երբ 1948 թ․-ին առանձնացվեցին: Բայց հետո նրանք գնացին տարբեր ուղիներով․ Հարավային Կորիան շարժվեց տնտեսական ազատության ուղով, իսկ Հյուսիսայինը՝ ոչ: Արդյունքը մենք գիտենք․ Հարավային Կորեայում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն այժմ 20 անգամ ավելի բարձր է, քան Հյուսիսայինում:

Տնտեսական ազատության բարձր մակարդակը, լինելով աղքատության վերացման ամենաարդյունավետ միջոցներից մեկը, դրական մեծ ազդեցություն ունի նաև աղքատ համարվող մարդկանց կենսամակարդակի վրա: Աղքատության ինտենսիվությունը, որը չափվում է ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի բազմակողմանի աղքատության ինդեքսով, միջինում բավական ցածր է տնտեսական ազատության ավելի բարձր մակարդակ ունեցող երկրներում: Զարգացող երկրներում, որոնց տնտեսությունները հիմնականում համարվում են ազատ կամ չափավոր ազատ, աղքատության ինտենսիվությունը մոտ երեք անգամ ցածր է, քան տնտեսական ազատության ավելի ցածր մակարդակ ունեցող երկրներում։

Սակայն վերջին տարիներին աղքատության կրճատման տեմպը նվազել է՝ պայմանավորված մի շարք հանգամանքներով։ Այդ միտումը առկա է նաև Հայաստանում։ Ավելին, նրանց համար, ովքեր կարողացել են դուրս գալ աղքատությունից, այդ ձեռքբերումը, ցավոք, հաճախ ժամանակավոր է լինում. տնտեսական ցնցումները, պարենային անապահովությունը և կլիմայի փոփոխությունը նրանց սպառնում են զրկել իրենց՝ դժվարությամբ ձեռք բերված արդյունքներից և վերադարձնել աղքատության: Հետևաբար, չափազանց կարևոր է գտնել այդ խնդիրները լուծելու ուղիներ մեր հետագա հետագա զարգացման ընթացքում:

Մինչ շատերը կենտրոնանում են կառավարության հաջորդ ծրագրի վրա, որը, ինչպես իրենք են վստահ, աղքատությունը կրճատելու հիմնական միջոցը կլինի, լավագույն լուծումը պարզապես պայմաններ ստեղծելն է, ինչը մարդկանց թույլ կտա բարգավաճել՝ վերացնելով կառավարության օրենքներն ու կարգավորումները, որոնք տնտեսական և անձնական ազատությունները սահմանափակելով՝ խորացնում են աղքատությունը:

Անկասկած, ազատ շուկայական համակարգը, որն արմատավորված է տնտեսական ազատության սկզբունքներով՝ անհատի ուժեղացում, խտրականության բացակայություն, բաց մրցակցություն, խթանել է տնտեսական աճը: Ավելի ու ավելի շատ մարդկանց համար բարգավաճման հնարավորություններ բացելով՝ տնտեսական ազատությունը մեր աշխարհը դարձրեց ավելի լավը: Ավելի շատ մարդիկ են ավելի լավ ապրում, քան երբևէ: Իսկ համաշխարհային աղքատության կրճատումը նվաճում է, որը պետք է նպաստի ազատ շուկայական համակարգի տարածմանը, դրա ավելի խորը գիտակցմանը և առաջ մղմանը: