Հայաստանը՝ որպես պետություն, և հայերը՝ որպես ժողովուրդ, էքզիստենցիալ սպառնալիքի առջև են: Մենք միաժամանակ գտնվում ենք քաղաքական, աշխարհաքաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և ժողովրդագրական ճգնաժամերի մեջ:
Երբ էքզիստենցիալ սպառնալիքի առջև ես, միակ ճանապարհը, որով ժողովուրդը կարող է գոյատևել, հստակ տեսլական ունենալն ու նպատակներին հասնելու իրատեսական ռազմավարության ընդունումն է: Մինչ օրս մենք ո՛չ ռազմավարություն ունենք, ո՛չ գործողությունների ծրագիր:
Որպես պետություն՝ Հայաստանը չի կարող ապավինել մի մարդու կամ մարդկանց փոքր խմբի, որոնք կընդունեն երկրի ճակատագիրը վճռող որոշումներ: Դա չափազանց ռիսկային է: Այդուհանդերձ, վերջին երեսուն տարիներին հենց դա է տեղի ունեցել Հայաստանում: Մենք մեր հույսը դրել ենք անհատների կամ մարդկանց փոքր խմբի վրա, որոնք ընդունել են բոլոր կարևոր որոշումները: Դժբախտաբար, այդ անհատները չեն ունեցել երկրի համար ազգային հայեցակարգ: Արդյունքը համազգային ճգնաժամերն են, որոնք մենք ունենք այսօր:
Եղել են բազմաթիվ ձախողումներ, որոնք հանգեցրել են ներկայիս համազգային ճգնաժամերին: Սակայն, ամենամեծ ձախողումն այն էր, որ Հայաստանի բոլոր կառավարությունները, ինչպես նաև հայկական էլիտաները, չկարողացան արձանագրել և հարմարվել տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերին և առաջընթաց ապահովել սպառազինությունների և ռազմական ստրատեգիայի ոլորտներում:
Ամեն ազգի ճակատագրի համար պատասխանատու է իր էլիտան: Էլիտաների պատասխանատվությունն է ձևակերպել ազգային տեսլական և ռազմավարություն, երևան բերել գաղափարախոսություն, նպաստել համապատասխան քաղաքական համակարգի ձևավորմանը և, ի վերջո, առաջնորդել ժողովրդին: Հայկական էլիտաները եղել են անկազմակերպ և ազգային ռազմավարության մշակման գործում «ձայն» չեն ունեցել:
Իմ առաջարկն է, որ հայկական էլիտաներն սկսեն ազգաշինությունից: Մենք՝ հայերս, վերջին հազարամյակում պատշաճ չենք լծվել այդ գործին: Մենք դա չարեցինք նաև անկախությունից ի վեր՝ վերջին երեսուն տարիների ընթացքում:
Որոշ մարդիկ կարող են ասել, որ դա կառավարությունների գործն է: Եվ նրանք կարող են իրավացի լինել, սակայն ոչ ստեղծված իրավիճակում: Հայաստանի բոլոր նախկին կառավարությունները ձախողել են այդ գործը: Չեմ կարծում, որ մենք կարող ենք կամ պետք է հույս ունենանք, որ Հայաստանի ապագա կառավարությունները կկարողանան կամ կիրականացնեն դա: Իրատեսական չէ Հայաստանի կառավարություններից խնդրել և ակնկալել ավելին, քան Հայաստանի առօրյա տնտեսական և սոցիալական կյանքի կառավարումն է:
Թե՛ Հայաստանում, թե՛ սփյուռքում հայկական էլիտաները պետք է շտապ ստեղծեն վերազգային մարմին՝ Ազգային խորհուրդ, որը պետք է մեկնարկի ազգաշինության գործը: Ազգային խորհրդում պետք է ներկայացված լինեն Հայաստանի բոլոր քաղաքական կուսակցությունները, սփյուռքի կազմակերպությունները, եկեղեցին, Հայաստանի և սփյուռքի մտավորականներն ու գործարարները և այլք:
Ազգային խորհրդի նպատակը պետք է լինի ազգային տեսլականի և ռազմավարության սահմանումը, քաղաքական համակարգի և ինստիտուտների ձևավորումը, ինչպես նաև նոր սահմանադրության նախագծի մշակումը: Ապա Ազգային խորհուրդը պետք է լոբբինգ անի գոյություն ունեցող օրենսդիր և գործադիր մարմիններում հանրաքվե անցկացնելու և նոր սահմանադրությունն ընդունելու նպատակով: Դա հեշտ չի լինելու, բայց, եթե մենք նպատակադրված ենք փրկելու ազգին, ապա չունենք այլ հնարավորություն կամ ընտրություն:
Նորմալ է, որ Ազգային խորհրդի մասնակիցների մեծամասնությունը, եթե ոչ՝ բոլորը, և նրանց կազմակերպությունները և (կամ) կառույցներն ունենան Հայաստանի հետ կապված իրենց սեփական նպատակներն ու ձգտումները. օրինակ՝ քաղաքական գործիչների համար նպատակը կարող է լինել քաղաքական առաջնորդ դառնալն ու Հայաստանի կառավարություն ձևավորելը, գործարարների համար՝ իրենց բիզնես ծրագրերն իրականացնելը, սփյուռքի համար՝ առավել մեծ ներգրավում ունենալն ու Հայաստանի սոցիալտնտեսական կյանքում «ձայնի իրավունքը»:
Իսկ ինչու՞ պետք է ակնկալել, որ այս մարդիկ՝ հաճախ մրցակցող նպատակներով և տեսակետներով, կարող են համաձայնել ազգային ռազմավարության շրջանակների և կարմիր գծերի շուրջ: Բանավեճերն ու անհամաձայնությունները նորմալ երևույթ են ցանկացած խորհրդատվական գործընթացի ժամանակ: Այդուհանդերձ, ես հուսով եմ՝ նրանք բոլորը գիտակցում են, որ իրենց անձնական շահերն ու նպատակներն ապարդյուն կլինեն, եթե Հայաստանը դադարի գոյություն ունենալ որպես պետություն կամ եթե հայ ժողովուրդը շարունակի սակավանալ, իսկ տնտեսությունը` մնալ անկայուն վիճակում:
Այլ կերպ ասած, ցանկացած թիվ էլ, եթե բազմապատկենք զրոյի, արդյունքը զրո է: Ուստի, եթե էլիտաները չկարողանան դնել ազգաշինության հիմնաքարերը, բոլոր շահառու խմբերը՝ քաղաքական գործիչները, գործարարները, կազմակերպությունները և ինստիտուտները Հայաստանում և Հայաստանից դուրս կտուժեն, քանի որ Հայաստանը կդադարի գոյություն ունենալ որպես ինքնիշխան պետություն:
Ամփոփելով՝ առաջարկում եմ, որ Հայաստանի նախագահն ու Գլոբալ հայկական ազդեցության հարթակը (Global Armenian Impact Platform) միասին նախաձեռնեն Ազգային խորհրդի ձևավորման գործընթաց՝ հրավիրելով շահառուների լայն շրջանակների ներգրավվել դրանում: Նրանք ունեն անհրաժեշտ ենթակառուցվածք և կապեր դա խելամիտ ժամկետում անելու համար:
Ժամանակն է գործել:
Արթուր Բուդաղյան
Հեղինակը «ԲիՍիԷյ» հետազոտական խմբում Զարգացող տնտեսությունների գծով գլխավոր ստրատեգ է և աշխարհում առաջատար անկախ մակրո հետազոտությունների հեղինակ: Հոդվածում ներկայացված տեսակետները հեղինակինն են և չեն ներկայացնում «ԲիՍիԷյ» հետազոտական խմբին: Բացի այդ, հեղինակը չի ներկայացնում և կապված չէ Հայաստանի կամ սփյուռքի որևէ կազմակերպության կամ քաղաքական կուսակցության հետ:
Նյութի սկզբնաղբյուրը` futures-studio.org։
