Քաղաքական անկայունություն և ինֆլյացիա

Տնտեսագետների մեծ մասն ընդունում է, որ ինֆլյացիայի (գնաճի) տեմպերի փոփոխականության հիմնական պատճառներից են երկրների դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականությունների տարբերությունները: Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը կառավարության եկամուտների (հիմնականում հարկերի) և ծախսերի միջոցով ազգային եկամտի վրա ազդելու քաղաքականությունն է։ Իսկ դրամավարկային քաղաքականությունն իրականացվում է փողի առաջարկի և տոկոսադրույքի միջոցով, հիմնականում՝ կենտրոնական բանկի կողմից, որի հիմնական նպատակն է գների կայունության ապահովումը։

Այնուամենայնիվ, այս բացատրությունը բերում է շատ ավելի խորքային և հիմնարար հարցի ծագման․ ինչու՞ են երկրները տարբերվում հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականություն վարելու եղանակներով:

Այս հարցին պատասխանելու բազմաթիվ փորձերից մեկը հիմնված է այն գաղափարի վրա, որ կոնկրետ երկրի տնտեսության կառուցվածքային առանձնահատկությունները որոշում են այդ երկրի կառավարության հարկեր հավաքելու կարողությունը: Օրինակ, որոշ հետազոտողներ ապացուցում են, որ ավելի բաց առևտուր և հանքարդյունաբերության ավելի մեծ, բայց գյուղատնտեսության ավելի փոքր հատվածներ ունեցող երկրները, որպես կանոն, ունեն ավելի բարձր «հարկային կարողություն» կամ հավաքագրման դյուրինություն:

Այդ տեսակետը ենթադրում է, որ երկրների հարկելու ունակությունը տեխնիկապես սահմանափակված է իրենց զարգացման փուլով և տնտեսության կառուցվածքով (օրինակ՝ գյուղատնտեսության ոլորտի չափը ՀՆԱ-ում), և քանի որ հարկահավաքման ծախսերը մեծ են, իսկ հարկերից խուսափելը՝ համատարած, երկրները կարող են ավելի հաճախ օգտագործել ինֆլյացիոն հարկը:

Մեկնաբանություններից մեկն այն է, որ աղքատ երկրների կառավարություններն իրենց ծախսերը ֆինանսավորելու համար կարող են օպտիմալ համարել «հույսը» դնել ավելի շատ սենյորաժի (կանխիկ կամ ոչ կանխիկ դրամական միջոցներ թողարկելուց ստացված եկամուտ), և ոչ թե ավելացված արժեքի հարկի վրա: Այս մոտեցումը հաստատվում է Օպտիմալ հարկման տեսության կողմից։

Եվ սա դրդեց հետազոտողներին կառուցել մոդել, որի համաձայն քաղաքական անկայունությունն ու բևեռացումը որոշում են հարկային համակարգի հավասարակշռության արդյունավետությունը և հարկային եկամուտների ու կառավարությունների կողմից սենյորաժի օգտագործման համադրությունը: Եվ հետազոտության արդյունքները ցույց են տալիս, որ քաղաքական անկայունության և բևեռացման ավելի բարձր աստիճանները սենյորաժից բերում են ավելի մեծ եկամուտներ: Քաղաքական անկայունության չափանիշը հիմնվում է մոդելի վրա, որը փորձում է բացատրել գործող կառավարության իշխանության մնալու հավանականությունը:

Ինչու՞ պետք է պաշտոնյաների ավելի մեծ թվով փոփոխությունները կամ կառավարության ճգնաժամերը հանգեցնեն ավելի բարձր ինֆլյացիայի: Պաշտոնյաների հաճախակի փոփոխությունները և կառավարության ճգնաժամերը կրճատում են կառավարության անդամների մտահորիզոնը, քանի որ նրանք վստահ չեն, որ կպահպանեն իրենց պաշտոնները ամբողջ ժամկետի ընթացքում: Որքան բարձր լինի փոխարինման հավանականությունը, այնքան այդպիսի պաշտոնյաները մեծ նշանակություն կտան կարճաժամկետ նպատակներին: Հետևաբար, այդպիսի պայմաններում դժվար է պահպանել ինֆլյացիան ցածր մակարդակի վրա:

Լատինական Ամերիկայի երկրներում գնահատվել է ինֆլյացիայի և քաղաքական անկայունության միջև կապը։ Եվ արդյունքները տեսականորեն հաստատում են, որ դրանց փոխհարաբերությունը կապված է ինֆլյացիայի ծախսերի և պատասխանատվության վարկածի հետ, համաձայն որի՝ հասարակությունը տնտեսական արդյունքների պատասխանատու է համարում կառավարությանը։

Մյուս կողմից, ինֆլյացիայի և քաղաքական անկայունության պատճառահետևանքային կապը հիմնականում կապված է պետական ​​ծախսերի պահանջարկի հետ (որին թույլ կառավարությունները հազվադեպ են դիմադրում), որոնք այնուհետև ֆինանսավորվում են ինֆլյացիոն հարկից: Հետագայում, երբ ինֆլյացիան բարձր մակարդակի է հասնում, թույլ և անկայուն կառավարության համար շատ ավելի դժվար է դառնում դիմակայել քաղաքական ճնշումներին:

Որոշ հեղինակներ նաև շեշտել են ինստիտուտների կարևորությունը տնտեսական ցուցանիշների համար։ Օրինակ, 2002թ․ հայկական ծագմամբ ամերիկացի տնտեսագետ Աճեմօղլուն, երկրների մեծամասնության համար բերելով ապացույցներ, ցույց է տվել, որ ինստիտուտները տնտեսական փոփոխականությունը, ճգնաժամերը և աճը բացատրող շատ կարևոր տարրեր են: Նա պնդում է, որ մակրոտնտեսական ցածր ցուցանիշները բացատրվում են թույլ ինստիտուտներով, ինչպիսին է պայմանագրի կատարման և գույքային իրավունքների ապահովման մեխանիզմի բացակայությունը, որն էլ իր հերթին, առաջացնում է վատ մակրոտնտեսական քաղաքականություն:

Կարծում ենք, որ ավելի թույլ ինստիտուտներ ունեցող երկրները ոչ միայն ունեն ավելի ցածր և ավելի անկայուն տնտեսական աճ, այլ նաև կարող են ավելի բարձր ինֆլյացիա ունենալ: Ավելի թույլ ինստիտուտներ ունեցող տնտեսությունները կարող են ի վիճակի չլինել ստեղծել արդյունավետ հարկային համակարգեր, որը կհանգեցնի սենյորաժի՝ որպես եկամտի աղբյուրի ավելի հաճախ օգտագործելուն:

Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հետազոտողները, 2005թ․-ին կիրառելով 100 երկրի 40 տարվա տվյալները, փորձել են բացատրել ինֆլյացիայի տեմպերի վրա կառավարության ճգնաժամերի, կառավարության անդամների փոփոխությունների, տնտեսական ազատության, իշխանության ձևի, առևտրի, մեկ շնչի հաշվով իրական ՀՆԱ-ի, արժույթի իրական գերարժևորման և նավթի գների ազդեցությունը։

Հետազոտության արդյունքները հաստատում են այն վարկածը, որ քաղաքական անկայունությունը հանգեցնում է ավելի բարձր ինֆլյացիայի, և ցույց են տալիս, որ հետևանքները զգալի են. կառավարության լրացուցիչ ճգնաժամը բարձրացնում է ինֆլյացիայի տեմպը 16,1%-ով, իսկ կառավարության անդամների փոփոխությունը` 9,1%-ով: Ընդ որում, կառավարության ճգնաժամի ազդեցությունը ավելի բարձր է զարգացող երկրներում (ինֆլյացիան աճում է 20,2%-ով):

Տնտեսական ազատությունը ևս կարևոր ազդեցություն ունի ինֆլյացիայի վրա. տնտեսական ազատության գնահատման սանդղակով մեկ կետով տեղաշարժը դեպի ավելի մեծ ազատություն ինֆլյացիայի մակարդակը կրճատում է մոտ 25%-ով:

Ժողովրդավարությունը փոքր ազդեցություն ունի ինֆլյացիայի վրա, քանի որ իշխանության ձևի լրացուցիչ կետով դեպի ավելի մեծ ժողովրդավարություն անցումն ինֆլյացիայի մակարդակը նվազեցնում է ընդամենը 0,5 – 0,7%-ով, և այս գործոնը շատ թույլ ազդեցություն ունի զարգացող երկրներում:

Ինչ վերաբերում է տնտեսական գործոններին, ապա առևտուրը (ՀՆԱ-ի նկատմամբ տոկոսով), արժույթի արժեզրկումը և նավթի գների աճը համեմատաբար փոքր ազդեցություն ունեն ինֆլյացիայի տեմպերի վրա: Մեկ շնչի հաշվով իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպի բարձրացումը մեկ կետով նվազեցնում է ինֆլյացիան առնվազն 2%-ով:

Երբ ինֆլյացիայի մակարդակը բարձր է կամ շատ բարձր, կառավարության լրացուցիչ ճգնաժամն այն ավելացնում է 84,5%-ով, իսկ կառավարության անդամների լրացուցիչ փոփոխությունը՝ 97,3%-ով: Այսպիսով, քաղաքական անկայունության ազդեցությունը ինֆլյացիայի վրա շատ ավելի ուժեղ է բարձր կամ շատ բարձր ինֆլյացիայի դեպքում: Ընդ որում, զարգացող երկրներում այս ազդեցությունն ավելի ակնհայտ է և ուժեղ։

Կարող ենք եզրակացնել, որ քաղաքական անկայունության ավելի բարձր աստիճանը առաջացնում է ինֆլյացիայի ավելի բարձր տեմպեր և սենյորաժ: Կառավարության անդամների ավելի հաճախակի փոփոխությունները կամ կառավարության ճգնաժամերը պայմանավորում են ոչ միայն քաղաքական անկայունությունը, այլև տնտեսական քաղաքականության փոփոխականությունը, քանի որ յուրաքանչյուր նոր անձ, որը կստանձնի իշխանությունը, կարող է ունենալ նոր նախապատվություններ ինֆլյացիայի և գործազրկության մակարդակների վերաբերյալ:

Բացի այդ, քանի որ յուրաքանչյուր նոր կառավարություն «տեղակայվում» է շատ անկայուն քաղաքական և ինստիտուցիոնալ միջավայրում, շատ հավանական է, որ կփոխվի կարճ ժամանակահատվածում: Այս սխալ մեխանիզմները մեծապես ազդում են կառավարությունների կողմից դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականությունների վարման ձևի վրա՝ առաջացնելով ավելի բարձր ինֆլյացիա և սենյորաժ: Ընդ որում, նշված մեխանիզմներն ավելի համատարած և ուժեղ են զարգացող և, հատկապես, ինֆլյացիայի բարձր մակարդակ ունեցող երկրներում, քան զարգացած և ինֆլյացիայի ցածր մակարդակ ունեցող երկրներում:

Հաշվի առնելով ինֆլյացիայի բարձր մակարդակի և անկայունության արդյունքում առաջացած ծախսերը տնտեսական աճի և բարեկեցության տեսանկյունից՝ մենք կարծում ենք, որ զարգացող երկրներում քաղաքականություն մշակողները պետք է տեղյակ լինեն, որ կարևոր է բարեփոխել ինստիտուտները և ստեղծել կենսունակ շուկայական մեխանիզմներ, որոնք նպաստում են գների երկարաժամկետ կայունությանը: Բացի այդ, ինֆլյացիայի կայունացման ջանքերը կարող են արդյունավետ լինել ժամանակավորապես, եթե դրանք չեն ներառում լուրջ հարկաբյուջետային և քաղաքական բարեփոխումներ: Հետազոտության արդյունքները ենթադրում են, որ քաղաքական անկայունության նվազեցմանը, տնտեսական ազատության և ժողովրդավարության բարձրացմանն ուղղված բարեփոխումները, անշուշտ, կօգնեն նվազեցնել ինֆլյացիան: