Գերմանիայի դպրոցական կրթությունը

Գերմանական ժողովրդական իմաստնությունն ասում է․ «Այն, ինչ փոքրիկ Հանսը չի սովորում, մեծ Հանսն այլևս երբեք չի սովորի»։ Գերմանական գիտությունը կառուցելիս այնտեղ լավ են իմացել, որ առանց փոքրիկ Հանսին կրթելու մեծահասակ Հանսից մեծ բան սպասելն անիմաստ է։ Առանց լավ դպրոցի լավ բուհ ու հետո լավ գիտություն «կառուցելը» ոչ միայն անօգուտ է, այլև վտանգավոր։ Վտանգավոր է, քանի որ թվում է, օրինակ, բուհերում գիտնականներ ենք պատրաստում, կոչումներ տալիս, հետազոտություններ անում ու գիտություն զարգացնում։ Բայց երբ հանում ենք դիպլոմները, թղթերն ու ընթացակարգերը, այսինքն՝ արտաքին մասը, ու թողնում միայն բովանդակայինը, պարզվում է՝ գիտություն չունենք։

Գերմանական դպրոցի ծնունդը

Գերմանական հասարակության մեջ կրթության դերի մասին խոսելիս բավական է նշել, որ լյութերականության հիմնադիր Մարտին Լյութերը գերմանացի էր։ Լյութերը կարծում էր, որ Սուրբ գիրքը հանրության գիրք է, և այն պետք է կարդան բոլորը։ Լյութերականության տարածումը նշանավորեց պարտադիր հանրակրթական դպրոցի ծագումը ոչ միայն Գերմանիայում, այլ նաև Շվեդիայում, Ֆինլանդիայում, Դանիայում և այլ երկրներում։

Բայց միայն լյութերական գաղափարները բավարար չէին, որ գերմանացիները ձեռնամուխ լինեին դպրոցական լուրջ բարենորոգումների։ Միայն այն ժամանակ, երբ Նապոլեոնը գրավեց Բեռլինը, Պրուսական պետությունը ստիպված եղավ բաց աչքերով առերեսվել իրենց պարտության պատճառներից գլխավորի՝ վատ կրթության հետ։

Պետությունը սկսեց ֆինանսավորել կրթական ծառայությունները, որոնք դարձան պարտադիր։ Ներդրվեցին դասագրքերի, քննությունների, ուսուցիչների վերապատրաստման համակարգեր, դրվեց ժամանակակից գերմանական դպրոցի հիմքը, որն, ի դեպ, առաջիններից էր աշխարհում։

Ինչպիսի՞ն է գերմանական դպրոցն այսօր

Այսօր պետության կողմից կրթության ոլորտին հասցեագրվող տարեկան գումարները կազմում են բյուջեի ընդհանուր ծախսերի մոտ 11%-ը, ինչը ՀՆԱ-ում ունի մոտ 4.9% մասնաբաժին։ Ըստ ՏՀԶԿ զեկույցների՝ այդ գումարների մոտ 70%-ը հասցեագրվում է մինչբուհական կրթությանը, ինչը մատնանշում է գերմանական պետության կողմից առավել վաղ տարիքի կրթության կարևորումը։

Գերմանական 17 երկրամասերից յուրաքանչյուրն ինքն է պատասխանատու իր կրթական քաղաքականության համար։ Սակայն տարբերությունները իրականում այնքան էլ մեծ չեն, քանի որ ամենաընդհանրական հարցերը որոշվում են կենտրոնական կառավարության կողմից:

Նախադպրոցական կրթությունը նպատակ ունի ապահովել երեխաների հաղորդակցային ու սոցիալական զարգացումը։ Տարբեր առարկաների, այդ թվում՝ լեզուների, մաթեմատիկայի, բնական գիտությունների, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և այլնի շրջանակներում սաները սովորում են աշխատել թիմում, ստեղծագործել, ինքնուրույն սովորել, հետազոտել և այլն։ Որպես մանկավարժական մեթոդներ լայնորեն կիրառվում են Մոնտեսորիի, Ռեջիո Էմիլիայի և այլ մոտեցումները, որոնք խրախուսում են երեխայի ինքնուրույնությունն ու ազատությունները։ Նախադպրոցական հաստատությունների համար տարածված է նաև «Բեռլինի կրթական ծրագիրը»: Այս ծրագրի շրջանակներում երեխաները հիմնարար գիտելիքներ են ստանում առողջության, սոցիալական ու մշակութային կյանքի, հաղորդակցության (լեզուներ, գրավոր մշակույթ, մեդիա), արվեստի (կերպարվեստ, երաժշտություն, թատրոն), մաթեմատիկայի, բնության ու շրջակա միջավայրի, տեխնոլոգիաների մասին։

Պարտադիր հանրակրթության առաջին քայլերը սկսվում են տարրական դպրոցում («Grundschule»), որը քառամյա է։ Աշակերտները դասի են տարեկան մոտ 190 օր։ Դասաժամերը սովորաբար 45 րոպե են։ Օրական ծանրաբեռնվածությունը կարող է լինել մինչև 6 դասաժամ (8։00 – 13/14։00)։

Տարրական դպրոցում անցնում են գերմաներեն, մաթեմատիկա, ընդհանուր ուսուցում (General Studies), օտար լեզու, արվեստ, ձեռագործ, երաժշտություն, սպորտ, կրոն կամ էթիկա։ Կան նաև դասընթացներ, որոնց միջոցով երեխաները ծանոթանում են մեդիային, առողջությանը, քննարկումներ են կազմակերպում արժեքների ու կայուն զարգացման թեմաներով, փորձում են զարգացնել ստեղծագործականությունը՝ ինչ-որ «գյուտեր» հորինելով։ Խրախուսվում են վերլուծական կարողություններն ու նախաձեռնողականությունը, որոնք երեխաները դրսևորում են դպրոցում անցկացվող միջառարկայական նախագծերի շրջանակներում։

Երեխաները գնահատվում են միայն 2-րդ դասարանից սկսած։ Գնահատման 6-միավորանոց համակարգը գործում է հետևյալ տրամաբանությամբ․ «1»-ը՝ շատ լավ, «2»-ը՝ լավ, «3»-ը՝ բավարար, «4»-ը՝ ընդունելի, «5»-ը՝ թույլ, «6»-ը՝ շատ թույլ։ Գերմանական երկրամասերի մեծ մասում (բացառությամբ՝ Բադեն-Վյուրթեմբերգի ու Ռայնլանդ Պֆալցի) տարրական դպրոցի վերջում չկան ավարտական քննություններ, և երեխաները չեն ստանում ավարտական վկայական։

Գերմանիայում միջնակարգ կրթությունը երկփուլ է։ Առաջին փուլում (5-9/10-րդ դասարաններ) կրթությունը ընդհանրական է, նպատակ ունի բացահայտել սովորողների անհատական կարողությունները, հետաքրքրությունները և առաջնորդել կոնկրետ ուղղությամբ։ Երկրորդ փուլը ունի մասնագիտական բնույթ, այն դպրոց է արդեն կողմնորոշված աշակերտների համար։

Գերմանիայում կա հանրային միջնակարգ դպրոցի 4 հիմնական տեսակ։

Ընդհանուր դպրոց (Hauptschule)։ Սա դպրոցի ամենապարզ տեսակն է, որը տալիս է ընդհանուր, ոչ այնքան խորը գիտելիքներ։ Ընդհանուր դպրոց է հաճախում աշակերտների մեծ մասը, սակայն երկրամասից երկրամաս ներգրավվածությունը ընդհանուր դպրոցում կարող է խիստ տարբեր լինի՝ 6%-ից մինչև 60%։ Կարելի է ավարտել 9-րդ կամ 10-րդ դասարանում։ Ավարտելուց հետո սովորողները հիմնականում համալրում եմ աշխատաշուկան կամ շարունակում կրթությունը արհեստագործական քոլեջներում։ Սակայն տեսականորեն հնարավոր է նաև մասնակցել ընդունելության գործընթացին ու ընդունվել բուհ։

Ռեալական դպրոց (Realschule)։ Այն նման է ընդհանուր դպրոցին (Hauptschule), բայց տալիս է գիտելիքների ու որակավորման մի փոքր ավելի լայն շրջանակ, քան ընդհանուր դպրոցը։

Գիմնազիա (Gymnasium)։ Տալիս է խորը ու համակողմանի գիտելիքներ, որոնք օգտակար կլինեն հատկապես բուհ ընդունվելու համար։ Գիմնազիայում է սովորում աշակերտների մոտ 20-30%-ը, որը ունի ամենաբարձր ակադեմիական նվաճումները Սովորողների միջազգային գնահատման ծրագրի (PISA) և այլ միջազգային ստուգատեսներում։ Գիմնազիայի սաներից հետո ավելի բարձր նվաճումներ ունեն համապարփակ, ռեալական, ապա ընդհանուր դպրոցները։

Համապարփակ դպրոց (Gesamtschule): Համապարփակ դպրոցում ամփոփված են նախորդ երեք տեսակների հատկանիշները։ Փորձ է արվել ստեղծել մի դպրոց, որը կկարողանա փոխարինել մյուսներին ու ստանդարտացնել կրթությունը։ Սակայն կարելի է նկատել, որ համապարփակ դպրոցը չի կարողանում կատարել իր խնդիրը և, իր մեջ բոլորին ամփոփելով՝ իրականում չի փոխարինում ոչ մեկին։ Համապարփակ դպրոցները ամենանորն են և դեռ չունեն ներկայություն Գերմանիայի բոլոր երկրամասերում։

Միջնակարգ դպրոցները երեխաների ուսուցումը կազմակերպելու համար իրենց առջև մի քանի խնդիր ունեն․

• Ներգրավել երեխաներին և՛ մտքով, և՛ հույզերով, և՛ ֆիզիկապես։
• Սովորեցնել նրանց լինել անկախ, կայացնել որոշումներ և պատրաստ լինել՝ ստանձնելու անձնական, սոցիալական և քաղաքական պատասխանատվություն:
• Աջակցել աշակերտներին հասնել իրենց ուսումնական նպատակներին։
• Աջակցել՝ զարգացնելու մասնագիտական գիտելիքները։

Միջնակարգ դպրոցում երեխաները հիմնականում ուսումնասիրում են գերմաներեն, մաթեմատիկա, անգլերեն, ֆիզիկա, կենսաբանություն, քիմիա, աշխարհագրություն, պատմություն, ֆրանսերեն, հունարեն, լատիներեն, կրոն, տնտեսագիտություն, քաղաքացիական կրթություն, հասարակագիտություն, քաղաքագիտություն, երաժշտություն, արվեստ, ֆիզկուլտուրա, մասնագիտական առարկաներ։

Գերմանիայում լայնորեն տարածված են նաև արհեստագործական ու մասնագիտատեխնիկական հաստատությունները։ Դրանք տալիս են երկակի (դուալ) կրթություն՝ ապահովելով և՛ տեսության, և՛ գործնական փորձառության յուրացումը։ Այդպիսի դպրոցներից են․

• Տեխնիկական քոլեջ (Fachoberschule)։ Տեխնիկական քոլեջը երկամյա է, ավարտողներին հնարավորություն տալիս է ընդունվել կիրառական գիտությունների համալսարաններ։

• Արհեստագործական ավագ դպրոց (Berufsoberschule)։ Արհեստագործական ավագ դպրոցն ապահովում է մասնագիտական գիտելիքների ընդհանուր և խորը ուսուցում երկու տարիների ընթացքում։ Տալիս է արհեստագործական որակավորում, որը նաև թույլ է տալիս շարունակել կրթությունը ևս 3-4 տարի ու ստանալ արհեստագործական ավելի բարձր որակավորում։

• Արհեստագործական ուսումնարան (Berufsschule)։ Արհեստագործական ուսումնարանում սովորողները դասի են շաբաթական 2 օր, իսկ մնացած օրերը փորձառության են որևէ կազմակերպությունում, որտեղ գրանցվում են նաև որպես կես դրույքով աշխատող։ Ուսումնառությունը արհեստագործական ուսումնարանում կարող է տևել 2, 3 կամ 3․5 տարի։

Արհեստագործական կրթությունը կարևոր դերակատարում ունի աշխատաշուկայի ու տնտեսության համար։ Սա գիտակցելով՝ Գերմանիայում բավարար ուշադրություն են դարձնում կրթության այդ հատվածին, վերահսկում որակը ու արդյունավետությունը։ Այս մասին ավելի մանրամասն կներկայացնենք առանձին հոդվածով։

Ուսուցիչը Գերմանիայում

Գերմանիայում ասում են, որ «մի ուսուցիչն ավելի լավ է, քան երկու գիրքը»։ Այնտեղ ուսուցչի մասնագիտությունը գնահատված է և՛ հասարակության, և՛ պետության կողմից։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ ուսուցիչների 42%-ն ունի 50-ից բարձր տարիք, և միայն 7%-ն է 30 տարեկանից փոքր (ՏՀԶԿ երկրների դեպքում այս ցուցանիշներն ավելի բարվոք են՝ համապատասխանաբար՝ 36% ու 10%)։ Սա լուրջ մարտահրավեր է գերմանական կրթության համար, ուստի կառավարությունը փորձում է հնարավորինս մեծացնել ուսուցչի մասնագիտության գրավչությունը այն «երիտասարդացնելու» նպատակով։ Այժմ մանկավարժի աշխատավարձը Գերմանիայում մոտ 2 անգամ բարձր է ՏՀԶԿ միջին ցուցանիշից։

Այո՛, Գերմանիան հարուստ երկիր է։ Բայց պատճառը միայն հարուստ լինելը չէ, այլ համեմատական մոտեցումը ուսուցչի մասնագիտության նկատմամբ։ Իսկ որքանո՞վ է ուսուցչի մասնագիտությունը կարևոր գերմանական պետության համար։ Այս հարցին կպատասխանեն թվերը․ Գերմանիայում միջին ամսական աշխատավարձը մոտավորապես կազմում է 4800 ԱՄՆ դոլար, իսկ ուսուցչի սկզբնական աշխատավարձը՝ մոտ 5500 ԱՄՆ դոլար։ Այսինքն՝ Գերմանիայում սկսնակ ուսուցիչն ավելի բարձր է վարձատրվում շատ այլ մասնագիտությունների միջին աշխատավարձից։ Ցավոք, մեզ մոտ՝ Հայաստանում, ուսուցչի միջին աշխատավարձը երկրի միջին աշխատավարձից ցածր է շուրջ 2 անգամ։